کد مطلب:19454 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

ارتباط بين ايمان و تقوا و زهد ، چگونه است ؟

ايمان همان حب يا بغض قلبي است ؛ كه دوستي با حق و اولياي حق و دشمني با باطل و اولياي شيطان و باور قلبي به اعتقادات و باورهاي فكري است . امام باقر « عليه السلام » مي فرمايند : « الايمان ما كان في القلب ؛ ايمان در قلب است . »
{P - ميران الحكمة ، ج 1 ، ص 300 . P}
امّا تقوا حّد عملي دين است و بعد از ايمان تحقق مي يابد . علي « عليه السلام » مي فرمايند : « كونوا بقبول العمل اشد اهتماماً منكم بالعمل فانه لن يقل عمل مع التقوي ، و كيف يقلّ عمل تقبل ؛ براي قبول شدن اعمال اهتمام بيشتري داشته باشيد تا به خود عمل ، چرا كه هيچ عملي ، با تقوا كم نيست و چگونه عملي كه پذيرفته مي شود اندك باشد ؟ »
{P - همان ، ج 10 ، ص 632 . P}
پس از آن كه حب خدا و اولياي خدا و اعتقاد قلبي به باورهاي ديني در دل انسان جا گرفت ، تقوا ، كه مراعات حدود و مقرّرات در اعمال و رفتار انساني است ، نيز تحقّق پيدا مي كند .
و زهد ، بي رغبتي به دنياست . از امام صادق « عليه السلام » سؤال شد : « زاهد نسبت به دنيا كيست ؟ »
فرمودند : « الذي يترك حلالها مخافة حسابه و يترك حرامها مخافة عذابه ؛ كسي كه حلال دنيا را از بيم حسابرسي آن ترك مي كند و حرام دنيا را از بيم عذاب شدن ترك مي نمايد » .
{P - همان ، ج 4 ، ص 253 . P}
زهد نوعي آزادگي نسبت به امور دنيوي و تهذيب نفساني براي نيل به مقاصد والا است . اين امر البته نياز به ايمان و تقوا دارد . تا انسان ايمان نداشته باشد و تا در زمينه به جا آوردن واجبات و ترك محرمات تمرين نكند ( تقوا ) ، نمي تواند زهد بورزد و مثلاً از برخي امور مباح ، دست بشويد .
توجّه به اين نكته لازم است كه ايمان و تقوا و زهد هر يك داراي مراحل و مراتبي هستند . چه بسا مراحل بالاي ايمان ، با تقوا و زهد حاصل شود . يعني انسان با عمل به واجبات الهي و ترك محرّمات الهي و حتّي ترك برخي امور مباح ، مراتب بالاي ايمان را درك كند . و همين طور ، چه بسا مراتب بالاي تقواي الهي با زهد ، قابل حصول باشد ؛ چون ممكن است ترك امور مباح و بي رغبتي به دنيا ، باعث شود كه انسان ضوابط و مقررّات الهي را به نحو دقيق و كامل تري مراعات كند . بنابراين ، مي توان گفت كه در مرحله نخست ، ايمان لازمه زهد و تقوا است و بدون ايمان ، زهد و تقوا به معناي درست كلمه ، ميسّر نيست .
ليكن در مرحله بعد ، ايمان و زهد و تقوا ، با ديگر ارتباط متقابل دارند ، يعني در يكديگر اثر مي گذارند . همچنانكه در روايتي از امام علي « عليه السلام » درباره ارتباط زهد با عمل و تقوا آمده است : « العلم يرشدك الي ما امرك الله به و الزهد يسهل لك الطريق اليه ؛ علم تو را به آنچه كه خداوند به آن امر نموده ، راهنمايي مي كند و زهد راه يابي به آن را براي تو آسان مي گرداند » .
{P - همان ، ج 4 ، ص 263 . P}
و در روايتي از امام صادق « عليه السلام » درباره ارتباط زهد و ايمان آمده است : « حرام علي قلوبكم ان تعرف حلاوة الايمان حتّي تزهد في الدنيا ؛ بر قلوب شما چشيدن شيريني ايمان حرام است ( و نمي توانند شيريني ايمان را بچشند ) مگر اينكه در دنيا زهد بورزيد » . كه البته اين امر اشاره به مراتب ابتدايي ايمان ندارد .
بنابراين ، مفهوم اين واژه ها ( ايمان ، تقوا و زهد ) داراي مراتب تشكيكي است . پس چه بسا ، ايمان موجب زهد و تقواي برتري شود ، يا به عكس ، بر اثر عمل به وظايف و شرايط زهد و تقوا ، نيروي ايمان افزايش يابد .